نقشه ذهنی و کاربردهای آن – Mind Mapping

شاید اگر آن زمانی که تب رفتن به کلاسهای تندخوانی نصرت داغ بود، با نقشه ذهنی و اینکه چطور می توانست در درس خواندن یا نت برداری به شما کمک کند آشنا شده باشید. اما در این مطلب قصد دارم بیشتر به مفاهیم مربوط به نقشه ذهنی و کاربردهای آن بپردازم.

اما نقشه ذهنی چیست؟ نقشه ذهنی مجموعه ای از دیاگرامها برای نمایش کلمات، ایده ها، فعالیتها و موارد دیگر است که حول یک نقطه مرکزی یا کلمه کلیدی بطور محوری کشیده می شود. نقشه ذهنی برای ایجاد، تصویرکردن، ساختاردهی و طبقه بندی ایده ها در زمینه های مطالعات و تحقیق، حل مسئله و تصمیم سازی کاربرد دارد. با استفاده از نقشه ذهنی می توان به سرعت ساختار یک موضوع را شناسایی نمود و همچنین ارتباط بین اجزای سازنده موضوع را درک کرد. استفاده از نقشه ذهنی بسیار آسان است. کافی است برای استفاده از آن یک برگ کاغذ بردارید، یک دایره یا بیضی وسط صفحه بکشید و عنوان موضوع مورد نظر را درون آن بنویسید. سپس با اضافه کردن شاخه های مختلف متصل به مرکز، موضوعات جانبی را اضافه نمایید. هر شاخته می تواند زیر شاخه های مختلف داشته باشد. می توان برای هر موضوع در هر شاخه از رنگهای مختلف استفاده نمود و حتی می توان شکلهای مختلفی را کنار موضوعات اضافه نمود.

چطور یک نقشه ذهنی کارامد ایجاد کنیم؟

برای ایجاد نقشه ذهنی نمی توان گفت که قوانین مشخصی وجود ندارد که حتما باید از آنها پیروی کرد چرا که خود فرآیند ایجاد نقشه ذهنی روندی خلاقانه برای افزایش میزان تفکر خلاقانه است. اما برای اینکه نقشه ذهنی موثرتری داشته باشید بهتر است موارد زیر را در نظر بگیرید:

1– از وسط صفحه شروع کنید: این خصوصیت مغز است که بر مرکز صفحه تمرکز کند. به همین دلیل بهتر است که با نوشتن یک کلمه یا قراردادن یک شکل مرتبط با موضوع در میان صفحه کار خود را شروع نمایید.

2– با موضوع جدی برخورد نکنید: اولین چیزی که به ذهنتان می آید را بنوسید. حتی موارد مسخره و غیر مرتبط را. ذهنتان را محدود نکیند. قرار نیست نقشه ذهنی راه حل نهایی برای موضوعی که به آن فکر می کنید باشد. هر آنچه که به ذهنتان میرسد را به موضوع مرکزی مرتبط نمایید.

3– شاخه ها را گسترش دهید: برای هر موضوع که به مرکز متصل است زیر شاخه ای اضافه نمایید و شرح بسیار کوتاهی بنویسید. موضوعات مرتبط با هر شاخه را می توان به هر شاخه متصل نمود و نقشه را گسترش داد.

4– سریع فکر کنید: معمولا در چنین شرایطی ذهنتان از ایده های مختلف پر شده و می خواهد که منفجر شود. به سرعت تمام ایده ها را تبدیل به کلمه یا تصویر یا هرآنچه که برایتان قابل درک است نمایید و آنها را روی کاغذ بیاورید.

5– هیچ محدوده ای وجود ندارد: همانطور که قبلا هم گفتم برای ایجاد نقشه ذهنی هیچ محدودیتی وجود ندارد. از هر نوع ابزار نوشتن می توانید استفاده نمایید. خطها و شاخه ها می توانند هر رنگی داشته باشند. از هر نوع شکلی می توانید استفاده نمایید.

6– خیلی زود قضاوت نکنید: دوباره یادآوری می کنم هیچ محدودیتی وجود ندارد. در زمان ایجاد نقشه شما در شرایط توفان ذهنی قراردارید پس ذهن خود را برای اینکه متوجه شوید موضوعی که نوشته اید درست است یا غلط متوقف نکنید. ممکن است مواردی بی ربطی که نوشته اید بعدا بدرد بخود باشند.

7– متوقف نشوید: سعی کنید دستتان روی کاغذ حرکت کند. اگر چیزی به فکرتان نرسید شاخه های خالی بکشید و در این زمان متوجه خواهید شد که ذهنتان ایده های جدید را خواهد یافت. می توانید حتی رنگها را تغییر دهید تا ذهنتان انرژی تازه ای بگیرد و یا حتی کاغذتان را به دیوار بچسبانید تا شرایط فیزیکی جدیدی برای فکر کردن پیدا نمایید.

8– روابط و شاخه ها را اضافه نمایید: گاهی ایده ها و موارد مربوط به آنها به سرعت به ذهنتان می رسد. همیشه سعی کنید ابتدا تمام موارد را به هسته مرکزی در صفحه متصل نمایید. محدودیتی برای اینکه چه موضوعی به چه شاخه ای باید متصل باشد در نظر نگیرید. سازماندهی و طبقه بندی بعدا می تواند انجام شود. حتی در صورت وجود اشتراک موضوعی بین شاخه های مختلف آنها را با یک خط به هم متصل نمایید.

رعایت کردن این موارد به شما کمک می کند تا بتوانید به شکل خلاقانه به پرورش ایده ها، افکار و هر آنچه که مد نظرتان است بپردازید.

نقشه ذهنی روی کامپیوتر

تا امروز انگار هرکاری که به صورت دستی قابل انجام بوده بصورت کامپیوتری هم قابل انجام است. حتی شرکت لگو یک نرم افزار رایگان برای بازی های خود ارائه کرده که شما می توانید بوسیله آن با استفاده از قطعات لگو هرآنچه که می خواهید بسازید. نقشه ذهنی هم از این قاعده مستنثنی نیست. اگر علاقه دارید که نقشه ذهنی خود را با کامپیوتر بکشید نرم افزارهایی برای این کار وجود دارد.

اولین نرم افزار که اتفاقا رایگان هم می باشد برنامه FreeMind است. این برنامه که تحت زبان جاوا نوشته شده است به شما اجازه می دهد تا نقشه ذهنی خود را طراحی کرده، رنگ آمیزی کنید، چاپ نماید و یا حتی آن را تبدیل به صفحه وب نمایید. من تا مدتها با این ابزار کار می کردم اما گاهی اوقات کندی اجرا شدنش کلافه ام می کرد.

برنامه دیگری که تجربه کار کردن با آن را دارم و برای من جایگزین برنامه FreeMind بود برنامه ConceptDraw Mindmap است. این برنامه نسبت به FreeMind امکانات بهتری دارد و با توجه به اینکه یک ابزار تجاری است از کیفیت بهتری برخوردار است. این برنامه تمام امکانات Freemind را دارد و علاوه بر آن به شما اجازه می دهد تا جلسات طوفان مغزی را نیز برگزار کنید.

ابزارهای زیادی برای ایجاد نقشه ذهنی وجود دارد. حتی سایتهایی هستند که به شما و همکارانتان یا دوستانتان اجازه ایجاد نقشه ذهنی بصورت مشترک را می دهند. لیستی از این نرم افزارها را اینجا ببینید. 

کاغذ بهتر است یا کامپیوتر؟

جواب این سوال به عهده خود شماست. اما باید بگم با توجه به اینکه سرعت در ایجاد نقشه ذهنی یکی از فاکتورهای مهم است، شاید در اختیار داشتن کاغذ و چند مداد یا ماژیک رنگی برای ایجاد نقشه ذهنی بهتر باشد. اما در هر صورت اگر خواستید از نرم افزارها استفاده نمایید توصیه می کنم حتما با کلید های میانبر برای ایجاد شاخه ها، زیر شاخه ها، تغییر فونت و رنگ آشنا شوید تا تمرکزتان برای گشتن در منوها با ماوس از بین نرود.